Kiedy powstał Stary Testament?

Stary Testament jest pierwszą częścią Biblii; częścią, którą chrześcijanie przejęli od Żydów. Należy jednak zaznaczyć, że w judaizmie termin ten w ogóle nie funkcjonuje – to co wyznawcy chrześcijaństwa określają „Starym Testamentem”, w religii mojżeszowej nazywa się Biblią Hebrajską lub Tanachem.

Różnice występują nie tylko w nazewnictwie, ale również pomiędzy biblijnymi kanonami. Kanon Biblii Hebrajskiej obejmuje bowiem 39 ksiąg (które są liczone jako 24 ze względu na połączenie 12 ksiąg proroków mniejszych w jedną całość), natomiast katolicki kanon Starego Testamentu zawiera 46 ksiąg, gdyż został powiększony o tzw. księgi deuterokanoniczne.

Ciekawostka: powodem dla którego Kościół włączył tzw. księgi deuterokanoczne do swojego kanonu była ich obecność w Septuagincie, czyli w pierwszym tłumaczeniu Starego Testamentu z języka hebrajskiego oraz aramejskiego na grekę, które powstało najprawdopodobniej między 250 a 150 rokiem p.n.e. w Aleksandrii.

Jednocześnie trzeba zaznaczyć, że kanon katolicki nie obowiązuje w całym chrześcijaństwie. Stary Testament w Kościołach prawosławnych zawiera więcej, bo co najmniej 49 ksiąg (trudno określić ich konkretną liczbę, gdyż między prawosławiem rosyjskim, etiopskim, a syryjskim występują jeszcze dodatkowe różnice). Z kolei Kościoły protestanckie przyjmują kanon żydowski.  

Wielość ksiąg i związana z nią wielość kanonów utrudnia odpowiedź na pytanie: „kiedy powstał Stary Testament?”. Część biblistów twierdzi, że pierwsze zalążki tekstów, a dokładniej Pięcioksięgu (tj. Księgi Rodzaju, Wyjścia, Kapłańskiej, Liczb i Powtórzonego Prawa) pojawiły się już w czasach Mojżesza, czyli około XIII w. Niektórzy uważają, że o początku właściwego starego Testamentu można mówić w X-IX w. p.n.e. Najnowsze badania wskazują jednak, że Biblia jest nieco młodsza – w ich świetle pierwsze księgi napisano pod koniec VIII i na początku VII w. p.n.e. i były to: Księga Amosa (a właściwie jej pierwszy szkic), Księga Izajasza (wstępna wersja fragmentu 1-39), Księga Ozeasza oraz Księga Micheasza (druga połowa). 

Ponadto obecnie przeważa pogląd, że większość Starego Testamentu powstała pomiędzy V a IV w .p.n.e. Wówczas miał zostać spisany m.in. Pięcioksiąg (przy czym ostateczny kształt ta część Biblii zyskała najpóźniej w okolicach 250. r. p.n.e.), a także 1. i 2. Księga Kronik, część Księgi Powtórzonego Prawa, Księga Malachiasza i późna wersja Księgi Jeremiasza.

Z kolei najmłodszą księgą Starego Testamentu jest (niemal bez wątpliwości) Księga Mądrości, która została napisana od końca 1 w.p.n.e. do połowy 1 w. n.e. Nie znajdziemy jej jednak w Biblii Hebrajskiej – jest deuterokanoniczna.

WAŻNE: Stary Testament powstawał na przestrzeni kilku, a być może nawet kilkunastu wieków. W tym czasie nie tylko tworzono nowe teksty, ale przekształcano również te księgi, które zostały napisane wcześniej, np. poprzez dodawanie kolejnych fragmentów. W rezultacie to, co dziś uważane jest za ostateczną wersję księgi przez jedno wyznanie, przez drugie bywa uznawane za jej część. Przykładem tego typu rozbieżności jest Księga Daniela, którą znajdziemy zarówno w kanonie hebrajskim, jak i w kanonie katolickim, ale w tym drugim będzie ona dłuższa – o modlitwę Azariasza (Dn 3,24-90) i dwa ostatnie rozdziały (Dn 13-14).